Ta strona używa plików cookie w celu usprawnienia i ułatwienia dostępu do serwisu oraz prowadzenia danych statystycznych. Dalsze korzystanie z tej witryny oznacza akceptację tego stanu rzeczy.
Polityka Prywatności
Jak wyłączyć cookies?   
ROZUMIEM

Rozważania o początkach drawskiej fary

Spoglądając na dzisiejsze Drawsko łatwo zauważyć, iż dominującym budynkiem w mieście jest kościół. Podobnie było w przeszłości: gdy spojrzymy na sztychy Meriana i Petzolda od razu zauważymy, że świątynia była najważniejszą budowlą miasta. Średniowiecze było epoką, w której religia przenikała bardzo głęboko zarówno w życie pojedynczego człowiek jak i całej społeczności. Dziś ciężko nam to sobie wyobrazić, ale wyznaczała ona rytm ówczesnego życia. Na stałe upiększanie kościołów nie żałowano nigdy pieniędzy, były one bowiem wizytówką miasta i jego mieszkańców. Wielkość świątyni niekiedy znacznie przekraczała potrzeby i możliwości finansowe obywateli, a mimo to nie szczędzono środków.

Ustalenie czasu powstania drawskiego kościoła jest  niezwykle trudne. Nie zachowały się żadne dokumenty mówiące o jego budowie i budowniczych. Przyglądając się dotychczasowym opracowaniom historii Drawska i kościoła spotkać możemy wszechobecny pogląd, że powstał on na przełomie XIV i XV wieku, wieża jeszcze później. Wnioski takie wysunięto na podstawie techniki budowlanej oraz analogii z innych terenów. Wydaje mi się jednak, że na podstawie dostępnych dokumentów źródłowych oraz form architektonicznych można dojść do innego wniosku, co niniejszym postaram się przedstawić.

Zmiany wyglądu drawskiego kościoła na przestrzeni wieków.

Nasze rozważania rozpoczniemy od dokumentów oraz rysu historycznego, w szczególności historii Drawska pod względem kościelnym. Dokument lokacyjny dla Drawska został wydany przez margrabiów brandenburskich 8 marca 1297 roku w Prenzlau. Miasta były jednym z filarów władzy askańczyków na nowo zdobytych terenach, gdyż właśnie one zaczęły pełnić funkcje militarne wcześniejszych grodów. Margrabiowie dbali szczególnie o ich rozwój ekonomiczny poprzez udzielanie licznych przywilejów i zwolnień, jak też o fortyfikacje. Drugim filarem władzy było rycerstwo. Jego główną rolą była kolonizacja ziem nadanych im przez władców. Wreszcie trzecim, bardzo ważnym elementem były instytucje kościelne. Margrabiowie obdarowywali różne instytucje kościelne prawami patronatu, widząc w tym pewną drogę do wewnętrznej integracji kościelnej. Parafie były w ten sposób powiązane z miejscowymi, nowomarchijskimi instytucjami, a nie tylko z biskupstwami, których siedziby znajdowały się w obcych państwach: Księstwie Pomorskim i Polsce.

Już w dokumencie lokacyjnym z 1297 roku wspomina się o czterech łanach ziemi przeznaczonych dla parafii. W 1312 roku spotykamy tu plebana Henryka, który jest pierwszym poświadczonym proboszczem drawskim. Henryk pojawia się na kartach drawskiej historii jeszcze w 1320 roku.  Drugim proboszczem z pewnością był Walter von Guntersberg, którego wspomina się w bulli papieża Jana XXII z 1326 roku, mocą której został nominowany kanonikiem w Schwerinie, prawdopodobnie nigdy nie objął tego stanowisko. Walter musiał być niezwykle prężnie działającym duchownym: w 1328 został kanonikiem biskupa Arnolda w Kamieniu, później archidiakonem w Demmin oraz notariuszem Księcia Pomorskiego. Co ciekawe Walter przez cały czas zachował godność proboszcza drawskiej parafii, która z pewnością była zarządzana w jego imieniu przez wikarych. Patronat nad kościołem oraz wszelkie prawa i obowiązki z niego wynikające, a o których będzie mowa niżej,  sprawował początkowo władca. Podobnie jak w innych miastach Nowej Marchii mieszczaństwo nie dążyło do przejęcia patronatu nad świątynią, co jednak nie wyklucza możliwości partycypowania mieszczan w jej fundowaniu. 

Budowa kościoła w średniowieczu. Źródło: www.jadu.de

Znaczącym dla naszych rozważań jest dokument z 3 lutego 1320 r. Wtedy to Warcisław, książę pomorski, jako opiekun małoletniego margrabiego Henryka, nadaje klasztorowi augustianek  w Pyrzycach patronat nad kościołem w Drawsku  wraz z jeziorem Lubie, Lubieszewem, Sprunge, Gudowem, Mielenkiem Drawskim, Konotopem, Świniarami, Olesznem, Karwicami i Damne, zwalniając jednocześnie siostry z płacenia danin oraz świadczenia jakichkolwiek służ władcy. Celem nadania miało być zwiększenie sławy Pana oraz założenie klasztoru.  

Ze sprawowaniem patronatu nad świątynią wiązały się określone prawa i obowiązki. Patron miał prawo wysuwania kandydatów na proboszczów, wglądu do ksiąg, czy do wsparcia z funduszy kościelnych. Poza tym miał też prawa czysto honorowe, jak wyróżnione miejsce w świątyni, przeważnie w ławie kolatorskiej oraz prawo pochówku w jej murach. Do najważniejszych obowiązków patrona należało przede wszystkim wsparcie finansowe kościoła, ze szczególnym uwzględnieniem wspierania jego budowy i remontów. Ciekawie przedstawiała się sprawa sprawowania patronatu przez instytucje kościelne, przede wszystkim klasztory. Mogły one łączyć wszelkie swoje beneficja i przejmować wszelkie środki na potrzeby klasztoru, pozostawiając jedynie nie zmniejszone dochody kapłanowi tego kościoła. Już od początku XIII wieku praktyką było przejmowanie całych dóbr, a utrzymywanie przez klasztor jedynie miejscowego wikarego.

Przy przekazywaniu prawa patronatu donatorzy niekiedy dawali wyraz motywom, którymi się kierowali. W drawskim przypadku zwiększenie posiadłości augustianek miało służyć jako „zaplecze” środków na budowę klasztoru. Wynika z tego, że patronat nad kościołem był traktowy jako rodzaj subwencji. Nie był to wówczas przypadek odosobniony. Dość niezrozumiałe jest dla mnie, dlaczego badacze przyjmują, iż ów klasztor miał powstać właśnie w Drawsku. W dokumencie nie ma o tym żadnej wzmianki. Czy nie chodziło o inne miejsce, a drawskie nadanie miało zapewnić jedynie środki na jego budowę? Moim zdaniem tak właśnie było.

Należy także zauważyć, że klasztory ubiegały się o prawo patronatu raczej tych parafii, które nie wymagały większych nakładów finansowych, a więc przede wszystkim takich, których kościoły były już wybudowane. W przeciwnym wypadku, musiały ponosić ogromne koszty ich budowy, a darowizna stawała się obciążeniem, a nie nagrodą. Stąd też uważam, że budowa kościoła w Drawsku musiała już być zakończona, lub tez na tyle zaawansowana, że liczono rychłe z niego dochody. 

Pyrzyczanki nie pozostawił w Drawsku żadnych śladów po sobie. Nie wiadomo nic o ich działalności na naszych terenach, co jeszcze bardzo wzmacnia tezę o tym, że drawski kościół i jego uposażenie były jedynie przedmiotem zysku dla klasztoru z Pyrzyc. Prawdopodobnie po zniszczeniach dokonanych przez najazd wojsko polsko-litewskich z 1326 mniszki straciły swoje ziemie w naszych okolicach. Przestało to być po prostu opłacalne, gdyż zniszczeniu uległy wszystkie wsie wymienione w dokumencie z 1320 roku.

W każdym razie dobra augustianek były dość szybko podzielone. W 1340 roku wieś Świniary nadano Drawsku, a patronat nad kościołem musiał wrócić w ręce władcy terytorialnego, gdyż w 29 stycznia 1341 przekazał go żeńskiemu zakonowi cysterek z Recza. I również tutaj mamy do czynienia z dotacją mającą na celu zwiększenie dochodów instytucji kościelnej, znamy nawet powód tego działania: w 1340 pożar strawił konwent cysterek w Reczu, tak więc mniszki potrzebowały dużych sum pieniędzy, aby go odbudować, a takie mógły uzyskać z Drawska tylko w przypadku, gdy kościół już istniał.

Korpus nawowy oraz chór – pierwotne elementy kościoła

Drugim niezwykle istotnym elementem przy datowaniu drawskiej świątyni jest architektura. Obecny wygląd kościoła jest wynikiem remontów, które miały miejsce kilkakrotnie na przestrzeni wieków. Najważniejszym dla nas jest wyłuskanie formy pierwotnej. Widomo, że wieża została dobudowana w późniejszym okresie, co widoczne jest gołym okiem. Jednakowe wymiary cegieł (27,5/28x12,5/13x8/8,5) i wendyjski wątek ich wiązania oraz przewiązanie narożników prezbiterium, korpusu nawowego i zakrystii wskazują na równoczesny proces budowy tych partii kościoła i to właśnie w tych elementach należy dopatrywać się najstarszej, pierwotnej części drawskiej świątyni. W tym momencie z pomocą przychodzi nam historia sztuki i analogie do innych kościołów.

Najbardziej zbliżonym zarówno geograficzno-politycznym jak i architektonicznym wydaje się być kościół w Dobiegniewie. Oba kościoła mają podobną długość korpusów i kształt filarów międzynawowych. Charakterystyczne dla nich jest również rozmieszczenie skarp skrajnych niewypadających na narożnikach. Podobieństwa wykazuje także profilowanie ścian oraz występowanie charakterystycznego profilu – wałka nałożonego na zaokrągloną powierzchnię. Wreszcie element, który ciekawi wielu drawszczan – boczne portale ozdobione terakotowymi płytkami. 

Kościół w Dobiegniewie. Fot. http://donremigio.bikestats.pl

Płytki te mają nie tylko zbliżony wygląd i wymiary, ale także można się w nich doszukać takich samych motywów, jak głowy syren czy smoki. Zdecydowaną różnicę widać natomiast w portalu północnym drawskiego kościoła, który został wykonany przez mistrza o wiele zdolniejszego niż wykonawca południowego, prymitywnego portalu oraz portali w Dobiegniewie. Podobne prymitywne zdobienia możemy odszukać także w kościele klasztornym w Bierzwniku. Nie są to jedyne analogie między Bierzwnikiem a Drawskiem, gdyż widać je także w budowie chóru, w szczególności profilowaniu jego okien. 

Zdobione portale w Dobiegniewie i Drawsku Pomorskim.

Kościół w Bierzwniku zbudowany został bez wątpienia przez budowniczych warsztatu wykształconego podczas budowy klasztoru w Chorin. Formy tam zastosowane funkcjonowały jako wzorce określane często jako „strzecha chorińska”, która funkcjonowała do ok. 1319 r. Samo pojęcie „strzecha budowlana” jest stosowane do określenia grupy czy też organizacji skupiającej rzemieślników różnych specjalności w celu kompleksowej realizacji przedsięwzięć budowlanych. Ślady szkoły chorińskiej widać w wielu budowlach sakralnych: w Eberswalde, Angermunde, Prenzlau, Bierzwniku, Dobiegniewie i oczywiście w Drawsku. We wszystkich tych świątyniach odnajdziemy wspólne elementy wskazujące na ten sam warsztat.

Elementy dekoracyjne kościołów zaliczanych do grupy strzechy chorińskiej

Przy próbie datowania drawskiej fary należy również wziąć pod uwagę, że Arnold von der Goltz, założyciel Drawska Pomorskiego pochodził właśnie z Marchii Wkrzańskiej, z miejscowości Goltzow, położonej kilka kilometrów od posiadłości klasztoru chorińskiego. Zapewne osiedleńcy, którzy przybyli wraz z nim do nowego miasta znali tę technikę budowlaną. 

Podsumowując powyższe rozważania myślę, że z dużą dozą ostrożności można uznać, że dotychczasowe datowanie drawskiej fary wskazujące na początek XV wieku obarczone jest wadą. Badacze nie wzięli pod uwagę wszystkich argumentów. Bazowano głównie na analogiach z kościołami halowymi Pomorza Zachodniego pomijając szersze zestawienie architektury z faktami historycznymi. Osobiście jestem przekonany, że drawski kościół pochodzi z pierwszej połowy XIV wieku, a nawet skłaniam się ku pierwszemu ćwierćwieczu kiedy to augustianki otrzymały patronat nad tutejszą parafią. Oczywiście jest to jedynie moje skromne zdanie 

Bibliografia:

  • JARZEWICZ J., Gotycka Architektura Nowej Marchii. Budownictwo sakralne w okresie Askańczykow i Wittelsbachow, 2000.
  • KALITA-SKWIRZYŃSKA K., Kościół parafialny p.w. Zmartwychwstania Pana Naszego Jezusa Chrystusa w Drawsku pomorskim.  Dokumentacja historyczno-architektoniczna.  Maszynopis 1990.
  • KOHTE, J., Die Bau- und Kunstdenkmäler des Regierungsbezirks Köslin. Band III: Die Kreise Schivelbein, Dramburg, Neustettin, Bublitz und Rummelsburg, 1934.
  • KüHN, K., Chronik der Städte Dramburg, Falkenburg und Callies, sowie die benachbarten Dörfern des Dramburger Kreises, 1864.
  • NIESSEN, P.v., Geschichte der Stadt Dramburg - Festschrift zur Jubelfeier ihres sechshundertjährigen Bestehens, 1897.
  • SCHMOLL, J.A, Das Kloster Chorin und die askanische Architektur in der Mark Brandenburg 1260-1320. 1961
  • SCHUMANN D., Mauerwerk und Dekor. Die ornamentale Aufwertung der märkischen Architektur um 1300 [w:] Ernst BADSTÜBNER, Dirk SCHUMANN (red.), Licht und Farbe in der mittelalterlichen Backsteinarchitektur des südlichen Ostseeraums, 2005, s. 326–347.

 

Powrót na górę

Moje konto

Współpracujemy

       https://www.ubezpieczeniemieszkania.pl/

Zostań promotorem

Więcej